Cəmiyyətdə uzun illər mübahisələr aparılıb: videooyunlar psixikaya zərər verirmi, yoxsa əksinə faydalı bacarıqlar inkişaf etdirirmi? Psychological Reports jurnalında dərc olunan yeni araşdırma bu stereotiplərə meydan oxuyur. Nəticələr göstərir ki, oyunçular qeyri-oyunçulardan əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənmirlər, bəzi sahələrdə isə üstünlük belə nümayiş etdirirlər.
Əvvəllərki qorxular
Videooyunların tənqidçiləri tez-tez riskləri vurğulayıblar: asılılıq, sosial təcrid, emosiyaları idarə etməkdə çətinliklər. Digər tərəfdən bəzi tədqiqatlar oyunların faydasını — idrak bacarıqları, komanda işi və sürətli qərarvermə qabiliyyətini önə çəkirdi. Lakin indiyədək az adam şəxsiyyətin strukturunun oyunçularda necə formalaşdığını öyrənməyə çalışmışdı.
Tədqiqatın gedişi
Araşdırmada 18–44 yaş arasında 762 nəfər iştirak edib:
- 345 nəfər oyunçu (həftədə ən azı 8 saat oyun oynayan və oyunları həyatında önəmli sayanlar),
- 407 nəfər qeyri-oyunçu (ya ümumiyyətlə oynamayan, ya da çox az vaxt sərf edənlər).
Onlara müxtəlif psixoloji testlər tətbiq olunub: şəxsiyyət pozuntuları, emosional tənzimləmə, müdafiə mexanizmləri və başqaları.
Əsas nəticələr
- Şəxsiyyət xüsusiyyətləri. Qeyri-oyunçularda paranoya, narsissizm və asılılıq bir qədər yüksək çıxıb, oyunçularda isə antisosiallıq və şizotipal meyllər. Yaş faktoru nəzərə alındıqda fərqlərin çoxu itib.
- Emosional sfera. Oyunçularda əsas münasibətlərdə problem aşkarlanmayıb — oyunlar şəxsiyyətin inkişafına mane olmur.
- Müdafiə mexanizmləri. Oyunçular daha çox yetkin strategiyalara (yumor, sublimasiya, qabaqcadan planlaşdırma) müraciət edib, qeyri-oyunçular isə nevrotik yanaşmalara üstünlük verib.
- Emosional tənzimləmə. Başlanğıcda oyunçular daha yaxşı görünürdü, amma yaş fərqlərinə düzəliş ediləndə bu üstünlük yoxa çıxıb.
Nəticə və perspektivlər
Araşdırmanın müəllifi, klinik psixologiya üzrə dosent Ekin Əmiral qeyd edib:
“Oyunçular digərlərindən daha patologiyalı deyillər. Əksinə, bəzi sahələrdə üstünlükləri var.”
Mütəxəssislər vurğulayır ki, problemli hallar istənilən sosial qrupda ola bilər, amma bu, ümumi şəkildə oyunların zərərli olduğunu göstərmir. Əksinə, oyunlar ədəbiyyat, kino və ya idman kimi mədəni və inkişafedici fəaliyyət hesab edilə bilər.
Araşdırmanın məhdudiyyətləri də var: oyunçuların əksəriyyəti kişi idi, həmçinin hələlik oyunların müəyyən xüsusiyyətləri formalaşdırıb-formalaşdırmadığı dəqiq bilinmir. Gələcəkdə alimlər süni intellektin psixoterapiyada rolu ilə bağlı paralellər aparmağı planlaşdırırlar.
